नाथमुनि एक महान आचार्य हुनुहुन्थ्यो जसले श्री वैष्णव परम्परामा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउनु भयो। उहाँले नालयिरा दिव्य प्रबन्धमलाई पुनः सङ्ग्रह गर्नुभयोर यसलाई जीवित राख्नु भयो, र उहाँले विभिन्न धार्मिक विधिहरू र भक्ति परम्पराहरूको स्थापना गर्नु भयो। उहाँका योगदान आज पनि जीवित छन् र उहाँलाई वैष्णव धर्मका एक महान नेता र गुरु मानिन्छ। नाथमुनिको शिक्षाले वैष्णव भक्ति र समर्पणका सिद्धान्तलाई अघि बढाउन मद्दत पुर्याएको छ।
नाथमुनि, जसलाई श्री रङ्गनाथमुनि पनि भनिन्छ (८२३ ईस्वी – ९५१ ईस्वी), एक महान वैष्णव धर्मशास्त्री र आचार्य हुनुहुन्थ्यो जसले नालयिरा दिव्य प्रबन्धमलाई सङ्ग्रह र सङ्गठित गर्नुभयो । उहाँ श्री वैष्णव परम्पराका पहिलो आचार्य मानिन्छन् र उहाँले योगरहस्य र न्यायतत्त्व जस्ता धार्मिक ग्रन्थहरूको रचनामा योगदान पुर्याउनु भएको छ। नाथमुनि अर्वाचीन भारतका एक अत्यन्तै प्रभावशाली व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो जसले हिन्दू धर्मको भक्ति परम्परा र वैष्णव आस्थामा एक महत्त्वपूर्ण स्थान ओगट्नु भएको छ।
**प्रारम्भिक जीवन र जन्म**
नाथमुनिको जन्म ८२३ ईस्वीमा भएको मानिन्छ। उहाँको जन्म नाम अरङ्गनाथन थियो, र उहाँलाई “नाथमुनि” (नाथ – भगवान, मुनि – सन्त) भन्ने उपनाम दिइएको थियो। यो उपनामको अर्थ “सन्त भगवान” हो र यो उहाँको भक्तिपूर्ण जीवन र धार्मिक शिक्षामा आधारित थियो। उहाँ जन्मेको स्थान र समयलाई लेकर केही मतभेद रहेका छन्। सामान्यत: उहाँलाई श्रीरङ्गमको नजिकको क्षेत्र, कट्टुमन्नरकोइल, जो अब कट्टुमन्नरकोइलका रूपमा चिनिन्छ, मा जन्मिएको मानिन्छ। तर, केही ऐतिहासिक प्रमाणका आधारमा उहाँले अन्य स्थानमा जन्मेका हुन सक्नुहुन्छ।
नाथमुनि, धार्मिक शिक्षामा रुचि राख्ने बालक हुनुहुन्थ्यो र उहाँको जीवनमा उहाँका पिताले महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउनु भएको थियो। उहाँका पिता, ईश्वर भट्ट, धार्मिक विषयमा प्रख्यात हुनुहुन्थ्यो र उहाँले आफ्नो छोरा नाथमुनिलाई धार्मिक कृतिहरू र वैष्णव विश्वासहरूको गहिरो अध्ययन गराउन उत्साहित गर्नु भएको थियो। यसले उहाँलाई जीवनभरि भक्ति मार्गमा चल्न प्रेरित गर्यो।
**नालयिरा दिव्य प्रबन्धमको सङ्ग्रह**
नाथमुनिको जीवनका सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण योगदानहरू मध्ये एक थियो नालयिरा दिव्य प्रबन्धमको सङ्ग्रह। नालयिरा दिव्य प्रबन्धम ४,००० तमिल भक्ति गीतहरूको सङ्ग्रह हो जुन नम्माल्वार र अन्य ११ अल्वारहरूको काव्य कृतिहरू समावेश गर्दछ। यी गीतहरू भगवान विष्णुको आराधनामा आधारित छन् र वैष्णव भक्ति परम्पराका महत्त्वपूर्ण ग्रन्थका रूपमा मानिन्छन् ।
नाथमुनि एक दिन केम्बाकोनम सारङ्गपानी मन्दिरमा भ्रमण गर्दै हुनुहुन्थ्यो, जहाँ उहाँले नम्माल्वारका १० विशेष पासुरामहरू सुन्नु भयो । यी पासुरामहरू भगवान अरावमुधनको महिमा वर्णन गर्दछन्। नाथमुनि अत्यन्त प्रभावित हुनुभयो र उहाँले यी पासुरामहरूको पूर्ण काव्य सङ्ग्रह प्राप्त गर्न चाहनु भयो । मन्दिरका पुरोहितहरूले उहाँलाई भने कि यो काव्यको केवल १० पासुराम मात्र उपलब्ध छन्, जबकि नम्माल्वारले लेखेका १,२९२ पासुरामहरू थिए।
नाथमुनि, जो भगवान अरावमुधनको गहिरो भक्त हुनुहुन्थ्यो, थिरुकुर्गुरको यात्रा गर्नुभयो जहाँ नम्माल्वारका वंशजहरू बसोबास गर्दै थिए। त्यहाँ उहाँलाई नम्माल्वारका अन्य काव्यहरू प्राप्त भए र उहाँले ती सबै काव्यहरूलाई पुनः सङ्ग्रह गर्नु भएको थियो। यस दौरान, उहाँले १२,००० पटक “कन्निनुन सिरुतम्पु” नामक कविता गाउनु भएको थियो, जसमा नम्माल्वारको महिमा व्यक्त गरिएको छ। यसका परिणामस्वरूप, नम्माल्वार स्वयम् दर्शन दिन आएका र नाथमुनिलाई ४,००० पासुरामहरू प्रदान गर्नु भएको थियो। यसरी, नाथमुनि नालयिरा दिव्य प्रबन्धमलाई पुनः जीवनमा ल्याउनु भयो र यसलाई श्री वैष्णव परम्परामा समावेश गर्नु भयो।
**श्रीरङ्गम मन्दिर र उहाँका योगदानहरू**
नाथमुनि श्रीरङ्गम मन्दिरका प्रमुख व्यवस्थापक हुनुहुन्थ्यो र उहाँले मन्दिरको सेवा र पूजा परम्परा सुधार गर्नु भएको थियो। उहाँले नम्माल्वारका भक्ति गीतहरूलाई श्रीरङ्गनाथस्वामी मन्दिरमा गाउने परम्परा सुरु गर्नु भएको थियो, जसलाई “अरैयार सेवई” भनिन्छ। अरैयार सेवईमा तमिल भक्ति गीतहरूको सङ्गीतमय गायन गरिन्छ, र यो परम्परा आजसम्म पनि जीवित छ।
नाथमुनिको योगदान केवल काव्यको सङ्ग्रहमा मात्र सीमित थिएन। उहाँले विष्णु मन्दिरहरूको पूजा विधि सुधार गर्नु भएको थियो र पञ्चरात्र आगम र वैखनास सूत्रको पालन गर्नु भएको थियो। यी विधिहरूले विष्णु पूजा र भक्ति सेवा विधिलाई मान्यता दिएका छन् र वैष्णव मन्दिरहरूको पूजा विधिमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेका छन्।
**नाथमुनिको शिक्षा र परम्परा**
नाथमुनिको शिक्षा र परम्परा उहाँका प्रमुख शिष्यहरू द्वारा फैलाइयो। उहाँका प्रमुख शिष्यहरूमा पुञ्जरिका र पण्डरिका अक्ष रहेका छन्। यस बाहेक, नाथमुनिले भविष्यवाणी गर्नु भएको थियो कि उहाँको नाती यमुनाचार्यको जन्म हुनेछ र उहाँले पुञ्जरिका अक्षलाई यमुनाचार्यको गुरु नियुक्त गर्नु भएको थियो।
नाथमुनिको सम्पूर्ण जीवन र शिक्षाले श्री वैष्णव परम्परालाई प्रगति गर्न मद्दत गर्यो। उहाँको योगदान धार्मिक र भक्ति साहित्यमा महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।
**नाथमुनिको कथा र देवभक्ति**
नाथमुनिको जीवन र कार्यमा धेरै रोचक कथाहरू छन्। एउटा कथा अनुसार, नाथमुनि एक पटक एक अदालत नर्तकीको गायनमा रमाए। नर्तकीले एक अनौठो संगीतमा गीत गाइरहेकी थिइन् जुन सामान्य मानिसहरूले बुझ्न सक्दैनथे। राजा, जसले नर्तकीलाई उपेक्षा गर्नुभयोका थिए, जब यसका बारेमा जान्न थाले, तब नाथमुनिले संगीतको गुण र महत्त्व प्रमाणित गर्नुभयो। यसले नाथमुनिको संगीत र भक्ति सम्बन्धी गहिरो ज्ञानलाई प्रमाणित गर्यो।